Όταν ήμουν νεαρός η «Ντέιλι Μέιλ» ανακοίνωσε ότι ο υιός ενός αστυνομικού, σε ηλικία δεκαεφτά χρονών, πέτυχε στο να συμπεριληφθεί μια ζωγραφιά του στην έκθεση της Βασιλικής Ακαδημίας. Επιπλέον, είχα ήδη δει κάποια από τα ασυνήθιστα σχέδια του Ώστιν Σπέαρ (σωματώδεις γυναίκες με κεφάλια αρσενικών ελαφιών ή τριχωτούς αρχάνθρωπους ή παράξενα αμαλγάματα πρωτόγονης μαγείας και πρωτόγονης σεξουαλικότητας) και είχα μεγάλο θαυμασμό για την δύναμη και την ιδιαιτερότητα της τεχνοτροπίας του.
Όταν γνωριστήκαμε σε ένα τεϊοπωλείο στην Λυών αντιλήφθηκα αμέσως τι παράξενο και γοητευτικό άτομο είναι. Μου άρεσε η μυώδης κορμοστασιά του και η πυκνή, ανθεκτική ισχύς των μαλλιών του. Πρόσεξα ότι ήταν ωχρός, και αναρωτήθηκα αν η ατμόσφαιρα και το φαγητό της Επαρχίας του έκαναν καλό. Πρόσεξα και μου άρεσαν τα ανοιχτόχρωμα του μάτια που ήταν πάντοτε ειλικρινά και συχνά εύθυμα. Αμέσως αντιλήφθηκα ότι ήταν ένας έξυπνος, αλλά αθώος τύπος που γνώριζε πολλές όψεις της ζωής του Λονδίνου που εγώ είχα μόνο ακουστά.
Στο τεϊοπωλείο κάναμε σχέδια για το τριμηνιαίο περιοδικό μας και αποφασίσαμε να το ονομάσουμε «Το Χρυσό Ελάφι». Θα έπρεπε ήδη το 1922 να είχαμε αντιληφθεί ότι τριμηνιαία περιοδικά τέχνης και λογοτεχνίας ανήκαν σε μια εποχή μεταξωτών καπέλων, αλογάμαξων, δωματίων υποδοχής και μόνιμων γάμων. Μονάχα στις Ηνωμένες Πολιτείες οι άνθρωποι δεν προσκολλώνται στο παρελθόν. Εμείς οι Ευρωπαίοι (και οι Ασιάτες) πάντοτε δυσκολευόμαστε να αντιληφθούμε ότι ο κόσμος αλλάζει. Ο Σπέαρ και εγώ δεν καταλάβαμε ότι το πάθος για την ταχύτητα και την τεχνολογία είχε απαλλάξει την κοινωνία από την προτίμηση της για τέχνη και λογοτεχνία. Ο Σπέαρ επίσης, χειροτερεύοντας τα πράγματα, μέσα από την αθωότητα του γέμισε το πρώτο μας τεύχος με τόσες πολλές οπίσθιες όψεις ογκωδών γυμνών θηλυκών, που οι Τσάπμαν και Χώλ, οι εκδότες μας, κοκκίνισαν ταυτόχρονα, καθώς ο κύριος Χέφφερ (ο βιβλιοπώλης του Κέιμπριτζ) έριξε μια ματιά στο «Το Χρυσό Ελάφι» ("The Golden Hind"), ρουθούνισε υποτιμητικά και έδιωξε τον αποστολέα μας. Ο ασεβής αμέσως μετονόμασε το περιοδικό μας ως «Ο Χρυσός Πισινός» ("The Golden Behind").
Όπως και να’ χει, χαίρομαι που το ξεκινήσαμε, διότι τα καθήκοντα της σύνταξης έφερναν τον Ώστιν Σπέαρ αρκετά συχνά από το διαμέρισμα του στην Επαρχία σε ένα λεπτό, σαν πύργο σπίτι στην περιοχή του Σέιντ Πίτερσμπεργκ όπου είχα πρόσφατα μετακομίσει. Τώρα κάποιος μπορεί να αλλάξει το μέρος που μένει χωρίς να ενοχλήσει ιδιαίτερα τους φίλους του, αλλά αν αποφασίσει επίσης να αλλάξει και τον τρόπο ζωής του, δύσκολα θα τον συγχωρέσουν. Και αυτό ακριβώς έκανα. Έχοντας ζήσει για οκτώ χρόνια σε ένα στούντιο, μαγειρεύοντας το πρόγευμα μου καθώς έκανα ντους και τρώγοντας κυρίως κονσερβοποιημένο φαγητό και απεχθανόμενος την όποια περίσταση κατά την οποία ήμουν υποχρεωμένος να φορέσω νυκτερινή ενδυμασία, τώρα πια νοίκιασα ένα κομψό σπίτι, προσέλαβα μπάτλερ και κάθε βράδυ φορούσα κοστούμι για δείπνο. Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, είχα την φαεινή ιδέα (αν και με αρκετό δισταγμό) να αφήσω μουστάκι και μια μικρή γενειάδα. Οι άνθρωποι δεν θέλουν να αλλάζουμε. Απεχθάνονται αυτές τις μικρές επαναστάσεις στην ζωή οποιουδήποτε γνωρίζουν καλά, αλλά είχα αντιληφθεί ότι ο μποέμικος τρόπος ζωής με ένα μόνο σετ από ρούχα είναι μια χαρά όταν κάποιος είναι τριάντα, όταν όμως οδεύει προς τα σαράντα μπορεί να γίνει λίγο γελοίο.
Ο Σπέαρ γνώριζε την ζωή όπως την γνώριζαν άνθρωποι που για τους οποίους η πέννα και η μισή-πέννα είναι πολύ διαφορετικά νομίσματα και ζούσε σε ένα άχαρο διαμέρισμα σαν στρατώνας, ανάμεσα σε άντρες και γυναίκες που στην ζωή των οποίων η κομψότητα και η τέχνη δεν είχαν θέση και περικυκλωμένος από τις απλωμένες μπουγάδες και τα γατιά τους. Κάποτε μου είπε «Μην βάζεις «αξιότιμος κύριος» στην αλληλογραφία σου. Έχουμε μόνο ένα «αξιότιμο κύριο» στο τετράγωνο μου και νομίζουν ότι πήραν τα μυαλά μας αέρα». Αναδύθηκε επίσης η ελκυστική του απλότητα όταν είπε «Αν ποτέ περάσεις από τα μέρη μου, μπορείς να κοπιάσεις», διότι σπάνια περνούσε κανείς από την Επαρχία, εκτός και αν ζούσε εκεί.
Από την καλοσύνη της καρδιάς του μου έφτιαξε ένα ραδιοπομπό και ήρθε μια μέρα να γευματίσει, με σκοπό να εγκαταστήσει μια αντένα στην οροφή του άδειου μου γκαράζ. Επειδή και οι δύο μας τον συμπαθούσαμε τόσο πολύ προσκάλεσα έναν επισκέπτη, την κυρία Νόρα Ρόουαν Χάμιλτον, που ήταν μια από τις πιο παλιές φίλες του Σπέαρ, αλλά και δική μου.
«Αν συμπαθάτε τα ζώα», μας δήλωσε κατά το γεύμα, «μην έρθετε να ζήσετε στην Επαρχία. Τις προάλλες κάτι παιδιά πέταξαν μια γάτα από το παράθυρο στην πέτρινη αυλή από κάτω. Την δηλητηρίασα». Η Νόρα και εγώ μεγαλωμένοι σε ένα πιο εξευγενισμένο περιβάλλον διατηρήσαμε τον Βρετανικό φλεγματισμό μας, «μισώ την κτηνωδία» συνέχισε, «και η βία κατά των γυναικών και τα κλωτσήματα γατιών είναι ολόγυρα σου στην Επαρχία. Έχω ένα άσπρο γατάκι τώρα, αδέσποτο, αλλά έχει μια άσχημη πληγή στο στόμα της. Ως γεγονός, μόνο μερικές υάρδες από το σπίτι μου υπάρχει μια μικρή αλέα που όλοι αποκαλούν «Η Αλέα του Γατοκτόνου». Αν πας εκεί, πολύ συχνά θα δεις κάποια γάτα να περιφέρεται χωρίς γούνα».
«Χωρίς γούνα;» αναφώνησε η Νόρα «Τι εννοείς;»
«Ω» είπε ο Σπέαρ, ίσως συμπονώντας την αθωότητα μας, «οι άνθρωποι βγάζουν την γούνα, δίνουν στη γάτα ένα κτύπημα στο κεφάλι και δεν περιμένουν να δουν αν την αποτέλειωσαν ή όχι».
Η Νόρα είπε «Δεν επεμβαίνεις ποτέ σου;» και μετά πρόσθεσε με φαντασία «υποθέτω είναι πολύ επικίνδυνο;»
«Επικίνδυνο;» γέλασε ο Σπέαρ. «Δεν υπάρχει κίνδυνος. Όλοι εκείνοι οι τύποι είναι δειλοί. Φυσικά, είναι εύκολο να είσαι φιλοσοφικός, να αφήνεις την ζωή όπως είναι, αλλά πρώτα είμαστε άνθρωποι και μετά φιλόσοφοι. Πού και πού επεμβαίνω. Ένα πρωινό ήμουν στο κρεβάτι όταν έφθασε το αγόρι με το γάλα. Άκουσα ένα ουρλιαχτό και γνώριζα τι συνέβαινε, έτσι ξεπετάχτηκα από το κρεβάτι και φυσικά βρήκα το αγόρι να κλοτσάει το άσπρο γατί. Τον έδιωξα κακήν κακώς!»
Μετά, αναλογιζόμενος την φιλοσοφία του, παρατήρησε «Ίσως να είναι όλα μάταια. Το τι συμβαίνει εδώ κάτω δεν αντιστοιχεί με το τι συμβαίνει στον Πραγματικό Κόσμο. Όταν έσωσα το γατί μπορεί να σκότωσα τέσσερις αρχαγγέλους και ίσως να ήταν ο Θεός που χρησιμοποιούσε εκείνο το αγόρι».
Εμβαθύνοντας περισσότερο στις πτυχές του μεταφυσικού, ανέπτυξε μια θεωρία, ότι οι καταστάσεις ενός ανθρώπου προκαλούνται από τις υποσυνείδητες του επιθυμίες. Το υποσυνείδητο μυαλό όντας πάνσοφο (μας είπε), ελκύεται προς το περιβάλλον το οποίο θα δυναμώσει τα αδύναμα μέρη της ψυχής και σχολίασε με χαμόγελο «υποθέτω η δική μου υποσυνείδητη επιθυμία είναι να είμαι φτωχός! Οτιδήποτε θελήσεις πραγματικά, μπορείς να το έχεις. Το θέλω αναδύεται πρώτα στο συνειδητό, αλλά πρέπει να κάνεις και το υποσυνείδητο να το επιθυμήσει. Μπορείς να το κάνεις αυτό εφευρίσκοντας ένα σύμβολο του πράγματος που θέλεις: πλούτο, γυναίκα, φήμη ή ένα εξοχικό, είναι όλα τα ίδια. Το σύμβολο βυθίζεται στο υποσυνείδητο. Θα πρέπει να το ξεχάσεις εντελώς. Κατ’ ακρίβεια πρέπει να παίξεις κρυφτούλι με τον εαυτό σου. Καθώς θα θέλεις το συγκεκριμένο πράγμα ή πρόσωπο, πρέπει με αποφασιστικότητα να εξασθενήσεις όλες τις άλλες επιθυμίες. Κάνοντας αυτό, αναγκάζεις ολόκληρο τον εαυτό, συνειδητό και υποσυνείδητο, να κινηθεί προς το κύριο σου αντικείμενο. Και θα το αποκτήσεις».
Όταν τελείωσε το γεύμα, σκαρφάλωσε στην οροφή του γκαράζ μου, και χωρίς να γνωρίζει τι θα συνέβαινε στον Γκουστάβ Χόλστ*, τοποθέτησε την αντένα πάνω σε ένα τηλεφωνικό πάσαλο και μόλις πριν από την επιστροφή του στην Επαρχία, μου έδωσε μια συμβουλή, που μέχρι τώρα δεν χρειάστηκε να εφαρμόσω. «Όταν βρεθείς μπλεγμένος», με προειδοποίησε «σε καβγά έξω από κάποιο πανδοχείο, χτύπα τον άλλο πρώτος, να είσαι σίγουρος ότι θα έχει δυο τρεις φίλους μέσα στο πλήθος και μετά να το βάλεις στα πόδια όσο πιο γρήγορα μπορείς». Αφού έφυγε, είπα στην κυρία Ρόουαν Χάμιλτον πώς μια φορά είχε προσηλυτιστεί από τον Στρατό της Σωτηρίας, στο δρόμο του Βατερλό. «Ήμουν μεθυσμένος ένα βράδυ» μου είπε, «και όταν έφθασα βρέθηκε στα χέρια μου ένα βιβλίο ύμνων και τραγουδούσα με όλη την δύναμη της φωνής μου». Η δύσκολη ζωή του τον έκανε κατά κάποιο τρόπο φιλύποπτο, αλλά πιθανόν να μην αντιλήφθηκε ποτέ ότι το έργο του ενοχλούσε αρκετούς από τους πιθανούς αγοραστές του. Θα πρέπει να έρχονταν σε αμηχανία μπροστά στην ιδιόρρυθμη μορφή αποκρυφισμού του και σίγουρα κομπλάρανε από την βάρβαρη σεξουαλικότητα των πρώιμων του σχεδίων. Καθόλου παράξενο! Οι άντρες και οι γυναίκες μπορεί να είναι ζώα, αλλά τώρα υπάρχει ένα τόσο περίτεχνο μοτίβο σκέψης ή συμβατικότητας στην επιφάνεια του μυαλού τους, που έρχονται σε αμηχανία αν ένας καλλιτέχνης τους αναγκάσει να κοιτάξουν πίσω από την σκοτεινιά και άβυσσο της συνείδησης. Η δημοτικότητα του Γιούργκεν αποδεικνύει ότι η Λεωφόρος Παρκ, Μέιφερ και ο δρόμος Φλίτ μπορούν να απολαύσουν την σεξουαλικότητα σε ένα βιβλίο αν είναι έμμεση και ψιθυριστή. Ο Σπέαρ ξεφώνιζε με όλη την δύναμη των πνευμόνων του τη διακήρυξη του. Και πράγματι, υπάρχει κίνδυνος στην υπερβολική λεπτότητα ή στον υπερβολικό διανοουμενισμό. Το να χάνουμε επαφή με την θεμελιώδη σεξουαλικότητα μας πρέπει να είναι το ίδιο βλαβερό όπως όταν χάνουμε επαφή με το έδαφος. Λέγεται ότι υπάρχουν Αμερικανίδες στις οποίες τόσο πολύ έχει ατροφήσει το σεξουαλικό τους ένστικτο που θέλουν να μείνουν έγκυες μέσω μιας σύριγγας. Και μπορεί να ήταν ο υπερβολικός διανοουμενισμός που οδήγησε τον Γκοκάν να αναζωογονήσει τα ένστικτα του στην Ταϊτή. Ο Σπέαρ σχεδίαζε τόσο συχνά τα τέρατα του υποσυνειδήτου μυαλού, που κανονικά θα έπρεπε η γενική κατανόηση που είχε ο κόσμος για την ψυχανάλυση να μεγαλώσει τη φήμη του. Οι άνθρωποι μπορούν πλέον να δουν τα παράξενα και τρομακτικά όνειρα που κάποτε θεωρούσαν ασήμαντα και απλώς αποτρόπαια και ο Σπέαρ σαν καλλιτέχνης έχει τόση πολλή δύναμη που μπορεί όταν γεράσει να γίνει πλούσιος.
*Σ.Μ. : Αργότερα, ο διάσημος συνθέτης Γκουστάβ Χόλστ θα επισκεπτόταν τον Κλίφορντ Μπάξ στο συγκεκριμένο σπίτι και για κακή του τύχη θα δεχόταν ένα πολύ ισχυρό σόκ από κεραυνό, ο οποίος πέρασε μέσα από την αντένα που έφτιαξε ο Σπέαρ και έφτασε μέχρι την ραδιοφωνική συσκευή μέσα στο σαλόνι.
Από Clifford Bax
Πρωτοδημοσιεύτηκε στο “Ideas and People”, 1936